Ireneusz z Lyonu pochodził z Azji Mniejszej. Przyjmuje się, że urodził się on pomiędzy 120 a 140 rokiem. [1] W polskim przekładzie Adversus Haereses, jako data jego urodzin jest podany rok 140. Według tradycji Ireneusz poniósł męczeńską śmierć ok. 202 roku, podczas prześladowań za panowania cesarza Sewera.
Był on uczniem Polikarpa, biskupa Smyrny, który to z kolei był uczniem apostoła Jana, autora Księgi Objawienia. [2]
Główne dzieło Ireneusza, znane nam pod nazwą Adversus Haereses, w jego pełnym brzmieniu to „Zdemaskowanie i odparcie fałszywej gnozy”.
Jak jest to widoczne w jego dziele, już w II wieku po Chrystusie, istniał ogromny problem z wieloma fałszywymi naukami i fałszywymi nauczycielami, którzy w różnoraki sposób zniekształcali słowa Jezusa i apostołów. Wszystkich zainteresowanych tą kwestią odsyłam do lektury tego, dość obszernego dzieła.
Natomiast, celem tego artykułu jest ‘wydobycie’ z dzieła Ireneusza jego poglądów eschatologicznych, a głównie tych, które dotyczą Antychrysta, królestwa Antychrysta oraz kościoła w dniach końca.
W dalszej części przedstawię w punktach to, w jaki sposób Ireneusz rozumiał pojawienie się Antychrysta i wydarzenia temu towarzyszące.
1. Antychryst będzie chciał, aby czczono go, jako Boga
Ireneusz pisze: „Nie tylko w tym, co zostało tu powiedziane, ale również przez to, co ma się dziać pod rządami Antychrysta okazuje się, że jest on odstępcą i uzurpatorem, i chce, by czczono go jak Boga, a będąc niewolnikiem, chce być uznawany za króla. On bowiem, przyjmując od diabła wszelką potęgę, przybędzie nie jako sprawiedliwy król czy też jako władca podporządkowany Bogu i działający zgodnie z prawem, ale bezprawnie, jako niesprawiedliwy bezbożnik, jako odstępca i niegodziwiec, i zabójca, jako uzurpator, skupiający w sobie całe diabelskie odstępstwo, a nawet, jeśli pousuwa bożki, to będzie przekonywał, iż to on sam jest Bogiem.” [3]
Pisząc o Antychryście, Ireneusz zwraca uwagę na to, że przyjdzie on za sprawą szatana, przyjmując od niego wszelką moc i potęgę.
Szatan też w osobie Antychrysta, będzie żądał od ludzi uwielbienia jego samego, jako Boga. [4] Na potwierdzenie tego, Ireneusz przywołuje w tekście ten fragment z Drugiego Listu do Tesaloniczan:
„Niechaj was nikt w żaden sposób nie zwodzi; bo nie nastanie pierwej, zanim nie przyjdzie odstępstwo i nie objawi się człowiek niegodziwości, syn zatracenia, przeciwnik, który wynosi się ponad wszystko, co się zwie Bogiem lub jest przedmiotem boskiej czci, a nawet zasiądzie w świątyni Bożej, podając się za Boga.” (2 Tes 2:3-4)
Idea władcy przedstawiającego się jako boga, nie była czymś nowym zarówno dla apostołów, jak i Ireneusza.
Po jego śmierci, uchwałą senatu, Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) został zaliczony w poczet bogów, jako ‘Divus Iulius’ – Boski Juliusz. W 29 roku p.n.e. jego adoptowany syn, Oktawian August, jako pierwszy cesarz rzymski, pozwolił miastom Azji Mniejszej wznosić mu świątynie. To było pierwszym przejawem kultu cesarzy rzymskich. Natomiast Kaligula (12 – 41 n.e.) był pierwszym cesarzem, który żądał, aby wielbiono go jako boga jeszcze za jego życia. Również Neron (37 – 68 n.e.) uważał się za ‘boskiego’. Z kolei Domicjan (51 – 96 n.e.) – w którego czasach panowania powstała Księga Objawienia – przyjął tytuł „pan i bóg”, i zwracanie się do niego w ten sposób traktował, jako test lojalności.
W podobny sposób Antychryst będzie żądał, aby czczono go jako Boga.
Co jest ciekawe, Ireneusz pisząc o ‘pousuwaniu bożków’, zdaje się sugerować, że Antychryst zabroni praktykowania wszelkich innych religii, poza tą jedną, w której on będzie przedmiotem kultu.
2. Antychryst zasiądzie w odbudowanej w Jerozolimie świątyni Bożej
Ireneusz pisze: „My zaś wykazaliśmy w Trzeciej Księdze, że nikt inny przez Apostołów, przemawiających we własnym imieniu, nie jest nazywany Bogiem, jak tylko Ten, który jest prawdziwym Bogiem, Ojcem Pana naszego, z którego to nakazu owa świątynia, która znajduje się w Jerozolimie, zostanie wzniesiona dla tych przyczyn, o których już wcześniej powiedzieliśmy; to w niej zasiądzie przeciwnik, usiłując siebie samego ukazać jako Chrystusa, jak to i sam Pan o tym powiedział ‘Gdy więc ujrzycie ohydę spustoszenia, o której mówi prorok Daniel, stojącą w miejscu świętym – kto czyta, niech pojmuje – ci, którzy będą w Judei, niech uciekają w góry, a ten, kto na dachu, niech nie schodzi, by cokolwiek zabrać z domu. Będzie bowiem wielki ucisk, jakiego nie było od początku świata, aż dotąd i nigdy nie będzie’”. [5] Cytowany tutaj fragment Pisma Świętego pochodzi z Ewangelii Mateusza 24:15, 21.
W kilku miejscach swojego traktatu Ireneusz wyraża swoją opinię o odbudowie świątyni w Jerozolimie w czasach Antychrysta. Również tutaj: „Kiedy już Antychryst zrujnuje wszystko na tym świecie, królując przez trzy lata i sześć miesięcy, i zasiądzie w świątyni w Jerozolimie, wówczas z nieba nadejdzie w obłokach Pan w chwale Ojca, jego zaś i tych, którzy są mu posłuszni wrzuci do ognistego bagna i zapoczątkuje czasy panowania sprawiedliwych, czyli odpoczynku i święcenia siódmego dnia, i przywróci Abrahamowi obiecane dziedzictwo; do tego królestwa, jak Pan powiada, przybędzie wielu ze Wschodu i Zachodu, i zasiądą do stołu wraz z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem.” [6]
Potrzebujemy pamiętać o tym, że w czasie, gdy Ireneusz pisał te słowa, nie tylko Świątynia w Jerozolimie była zburzona, ale również praktycznie nie istniała dawna Jerozolima.
Po oblężeniu Jerozolimy w 70 roku n.e. miasto to zostało prawie ‘zrównane z ziemią’. Na ruinach Jerozolimy cesarz rzymski Hadrian zbudował rzymską kolonię o nazwie Aelia Capitolina. Co więcej na Wzgórzu Świątynnym, czyli na miejscu dawnej żydowskiej świątyni, wzniósł on świątynię Jowisza. W tej świątyni umieścił on dwa posągi, jeden Jowisza, a drugi jego samego. [7]
Powstanie Aelii Capitoliny oraz wybudowanie świątyni Jowisza w miejscu, w którym wcześniej stała Świątynia Boża, było jedną z przyczyn wybuchu drugiego powstania Żydów przeciwko Rzymianom, tzw. powstania Bar-Kochby z lat 132–135 n.e.
Po stłumieniu tego powstania rzymianie dążyli do całkowitego usunięcia obecności Żydów nie tylko z Jerozolimy, ale i całej Judei, poprzez zabijanie, wygnanie oraz sprzedaż w niewolę.
Próbując wymazać jakiekolwiek wspomnienie o Judei lub starożytnym Izraelu, Hadrian usunął ‘żydowskie nazwy’ z mapy świata i zastąpił je nazwą Syria Palaestina, co oznacza ‘Palestyńska Syria’.
Pomimo tej skomplikowanej sytuacji politycznej w jego czasach, Ireneusz zdawał się wierzyć w to, że świątynia Żydów zostanie odbudowana w Jerozolimie, i to właśnie ją przejmie w posiadanie Antychryst.
Zwracam uwagę na to wszystko również dlatego, że obecnie wielu chrześcijan zdaje się skłaniać do poglądu jakiegoś ‘duchowego’ zasiądzięcia – używając słów apostoła Pawła – Antychrysta w świątyni, rozumianej jako kościół lub ogół chrześcijan. Jednakże, jak staram się tutaj pokazać, taki pogląd był obcy opinii wczesnego kościoła.
3. Antychryst spowoduje ohydę spustoszenia w świątyni w Jerozolimie
Wzmianka o ohydzie spustoszenia pojawiła się już we fragmencie cytowanym przez nas w punkcie 2, gdzie Ireneusz odnosi się do Ewangelii Mateusza 24:15.
Powraca on do tego zagadnienia później, kierując naszą uwagę na proroctwa Daniela.
Po pierwsze przywołuje on tam fragment z Daniela 8:12, gdzie pisze: „Dlatego również i Daniel powiada: ‘I spustoszy miejsce święte, a grzech pełnić będzie rolę ofiary; sprawiedliwość rzucona została na ziemię i tak postępując, skutecznie zadziałał’. [8]
Po drugie wspomina on również o proroctwie z Daniela 9, gdzie jest powiedziane, że ohyda spustoszenia będzie mieć miejsce w ‘połowie tygodnia’. Ireneusz wyjaśnia tam, że „połową tygodnia zaś są trzy lata i sześć miesięcy”. [9]
Dla Ireneusza ohydą spustoszenia zdaje się być samo to, że Antychryst zasiądzie w miejscu, które przynależy wyłącznie Bogu, czyli w świątyni Bożej, i będzie wymagał, aby jego wielbiono jako boga.
Niektórzy późniejsi autorzy zwracali uwagę na to, co uczynił Antioch IV Epifanes, o którym prorokował Daniel, i w ohydzie spustoszenia widzieli w szczególności wzniesienie w miejscu świętym posągu lub idola innego boga. W podobny sposób Antychryst postawi, najprawdopodobniej w świątyni, posąg zwierzęcia (Obj. 13:14-15).
Jeżeli chodzi o wspomnianą wcześniej ‘połowę tygodnia’, jest to odniesienie do proroctwa Daniela o siedemdziesięciu tygodniach. Ten tydzień, o którym jest tutaj mowa, to siedemdziesiąty tydzień, czyli ostatnie 7 lat ludzkiej historii, przed ustanowieniem Bożego Królestwa na ziemi. Proroctwo to mówi o tym, że Antychryst zawrze przymierze z ‘wieloma’ (Izraelem oraz narodami) na jeden tydzień (7 lat), które to przymierze złamie on w połowie tygodnie (po 3,5 roku). Wtedy właśnie rozpocznie się wielki ucisk, który zapowiedział prorok Daniel oraz pan Jezus. [10]
4. Antychryst uczyni z Jerozolimy siedzibę swoich rządów
Ireneusz jest zdania, że Izrael zwróci się do Antychrysta o pomoc, aby obronił ich przed ich wrogami. W ten sposób interpretuje on podobieństwo o wdowie i niesprawiedliwym sędzi z Ewangelii Łukasza 18:1-8.
Pisze on, że Antychryst „jest owym ‘niegodziwym sędzią’, o którym Pan powiedział, że ‘Boga się nie bał, ani z ludźmi się nie liczył’, a do którego uciekła się, zapomniawszy o Bogu, wdowa, czyli ziemska Jerozolima, aby szukać pomsty na swym nieprzyjacielu. Tak i on uczyni podczas swego panowania; przeniesie on do niej swoje królestwo i zasiądzie w świątyni Boga, zwodząc tych, którzy oddają mu cześć tak, jakby był Chrystusem”. [11]
Po tym, gdy Antychryst wejdzie do Izraela i Jerozolimy, już z nich nie wyjdzie, lecz będzie rządził stamtąd całym swoim imperium. [12]
5. Antychryst będzie usiłował ukazać siebie, że jest Chrystusem
Wcześniej przytoczyłem słowa Ireneusza o tym, że Antychryst będzie chciał, aby czczono go, jako Boga. Teraz pokażę miejsca, w których mówi on, że Antychryst będzie próbował przedstawić się jako Chrystus. [13]
Jeden z tych fragmentów już cytowałem w punkcie 2, gdzie przytoczyłem słowa Ireneusz o tym, że Antychryst zasiądzie w świątyni w Jerozolimie „usiłując siebie samego ukazać jako Chrystusa”.
W innym miejscu pisze on o Antychryście: „Ten natomiast, który przybędzie, aby według własnego zamysłu skupić w sobie wszelkie odstępstwo, podejmując wszelkie działania w oparciu o własną wolę i osąd, i zasiadając w świątyni Boga, aby ci, którzy zostali przez niego zwiedzeni, oddawali mu cześć jako Chrystusowi, słusznie ‘wrzucony zostanie do ognistego bagna’”. [14]
Jak widzimy ze słów Ireneusza, wczesny kościół uważał, że Antychryst będzie próbował oszukać wierzących, że jest on Chrystusem, który powrócił. Istnieje również taki pogląd, że podejmie się on próby sfałszowania rozpoczęcia milenium, czyli tysiącletniego panowania Chrystusa, gdy zaprowadzi złudzenie pokoju na ziemi.
6. Antychryst będzie miał żydowskie pochodzenie i będzie pochodził z pokolenia Dana
Zwróćmy uwagę na werset z Ewangelii Jana 5:43, cytowany tutaj przez Ireneusza:
„A i Pan w ten sposób mówił do tych, którzy Mu nie uwierzyli: ‘Przyszedłem w imię Ojca mojego i nie przyjęliście mnie, gdyby jednak przyszedł ktoś inny we własnym imieniu, to byście go przyjęli’; tym innym, o którym mówi jest Antychryst, ponieważ jest on dla Boga kimś obcym …” [15]
Ireneusz identyfikuje te słowa Jezusa, że „jeśli kto inny przyjdzie we własnym imieniu, tego przyjmiecie”, jako mówiące o Antychryście. Jest to jeden z tych wersetów, który sugeruje, że Antychryst, podobnie jak wcześniej Jezus, będzie wywodził się z żydowskiego narodu. W przeciwnym wypadku Żydzi nie przyjęliby takiej osoby, jako ich mesjasza.
W innym miejscu Ireneusz pisząc o pochodzeniu Antychrysta, dodaje: „Jeremiasz zaś wskazuje nie tylko na jego nagłe nadejście, ale też na pokolenie, z którego ma on przyjść, mówiąc: ‘Od Dan usłyszymy odgłos jego rączych koni, na dźwięki rżenia jego nadbiegających rumaków drży cała ziemia; nadchodzi, aby pochłonąć ziemię i jej zasoby oraz miasto wraz z tymi, którzy w nim mieszkają’. Dlatego też owo plemię nie zostało w Apokalipsie zaliczone do tych, które mają zostać ocalone.” (s. 496, par. 2)
Ireneusz cytuje tutaj najpierw Jeremiasza 8:16, a następnie odwołuje się do Księgi Objawienia 7:4-8.
Problem z tym, czy Antychryst będzie Żydem czy też nie, jest przedmiotem nieskończonych debat. W Biblii możemy znaleźć argumenty na potwierdzenie każdej z tych pozycji. Wiele biblijnych typów Antychrysta to byli pogańscy władcy, jak na przykład – najważniejszy z nich – Antioch IV Epifanes. Z drugiej strony w Biblii znajdujemy fragmenty, jak te przytoczone tutaj, które zdają się sugerować coś przeciwnego.
7. Panowanie Antychrysta poprzedzą rządy 10 królów
Odnosząc się do proroctwa Daniela, zapisanego w Księdze Daniela 7:8-27, Ireneusz pisze następujące słowa: „Daniel zaś rozważając o końcu ostatniego królestwa, czyli o dziesięciu ostatnich królach, pomiędzy których zostanie podzielone ich królestwo, a nad którym, przyszedłszy, zapanuje syn zatracenia i jak powiada, wyrośnie dziesięć rogów bestii, a pośrodku nich wyrośnie inny jeszcze, mały róg, zaś trzy rogi spośród tych pierwszych zostaną wyrwane sprzed jego oblicza. ‘I oto – powiada – miał ów róg oczy podobne do ludzkich oczu i usta, które mówiły wielkie rzeczy i wydawał się większy od pozostałych. Patrzyłem i róg ten wszczął wojnę przeciwko świętym, i zwyciężał ich; aż przybył Przedwieczny i powierzył sąd świętym najwyższego Boga i nadszedł czas, by święci przejęli królestwo’”.
Dalej kontynuuje on: „Następnie, po zakończeniu tej wizji, powiedziano mu: ‘czwarta bestia to czwarte królestwo, które będzie na ziemi, a które wyniesione zostanie ponad pozostałe królestwa i pochłonie całą ziemię, podepcze ją i zetrze. A dziesięć jej rogów to dziesięciu królów, którzy powstaną i po nich powstanie inny, który przewyższy w niegodziwości wszystkich, którzy byli przed nim i poniży on trzech królów, i wypowiadał będzie słowa przeciwko Bogu najwyższemu, i dręczył będzie świętych Boga najwyższego, a zamyślał będzie o zmianie czasów i prawa, i wydane będzie to w jego ręce aż do czasu, czasów, i połowy czasu’, czyli przez trzy lata i sześć miesięcy, podczas których przyszedłszy, królował będzie nad ziemią”. [16]
Ireneusz pisząc o czwartym królestwie, które zgodnie z proroctwami Daniela, miało być ostatnim królestwem, oczywiście ma na myśli Cesarstwo Rzymskie. [17]
Według jego zrozumienia, królestwo to miało rozpaść się na dziesięć części, z dziesięcioma królami panującymi nad każdą z nich.
Wydaje się, że Ireneusz nie oczekiwał, że to może wydarzyć się wkrótce, ponieważ w innym miejscy pisze o tym, że świat będzie istnieć 6 tysięcy lat, zanim nadejdzie koniec. [18] Trudno określić na ile oceniał on wiek świata w jego dniach, lecz według żydowskiego kalendarza obecnie – w 2021 – jest rok 5781.
Czyli według tego, co pisał Ireneusz, zanim pojawi się Antychryst, wpierw musi pojawić się dziesięciu królów, ‘dziesięć rogów’ z proroctw Daniela. Potem pojawi się jeszcze jeden, ‘mały róg’, który będzie jedenastym. Ten mały róg w ostateczności przejmie wadzę, która była w rękach 10 rogów, i sam zostanie jednym władcą.
Małym rogiem jest oczywiście Antychryst. Ireneusz, cytując Daniela, powiada, że Antychryst ‘zamyślał będzie o zmianie czasów i prawa’ oraz będzie prześladował ‘świętych Boga najwyższego’, co odnosi się do kościoła oraz Żydów. [19]
U Ireneusza znajdujemy również wyjaśnienie terminu ‘czas, czasy, i połowa czasu’, jako oznaczającego trzy lata i sześć miesięcy, podczas których Antychryst będzie sprawował swoje rządy na ziemi.
8. Antychryst przejmie władzę nad terytorium dawnego Cesarstwa Rzymskiego
Ireneusz kontynuując poprzednie zagadnienie, pisze: „Jeszcze czytelniej natomiast na te ostateczne czasy oraz na owych dziesięciu królów, pomiędzy których podzielone zostało obecnie nam panujące królestwo, wskazał Jan, uczeń Pański w Apokalipsie, gdy wyjaśnia znaczenie owych dziesięciu rogów, które widział Daniel, mówiąc, co jemu na ten temat zostało objawione: ’A dziesięć rogów, które widziałeś, to dziesięciu królów, którzy jeszcze nie objęli panowania, lecz obejmą władzę jakby na jedną godzinę wraz z bestią. Ci będą walczyć z Barankiem, ale baranek ich pokona, ponieważ jest Panem panów i Królem królów’”. Ireneusz cytował tutaj fragment z Księgi Objawienia 17:12-14.
Następnie przechodzi do omówienia proroctwa z Księgi Daniela 2:31-45: „Daniel zaś mówi dokładnie o końcu czwartego królestwa, gdy wyjaśnia wizję, którą miał Nabuchodonozor, gdy ujrzał posąg z palcami u nóg, w które uderzył kamień oderwany bez pomocy ręki i sam powiada tak: ‘Stopy jego częściowo żelazne, częściowo zaś gliniane, aż oderwał się kamień bez pomocy rąk i uderzył w stopy częściowo żelazne, i częściowo gliniane, i zniszczył je doszczętnie’”.
Wyjaśniając to dalej, pisze: „Zatem dziesięć palców u stóp to dziesięciu królów, pomiędzy których zostało podzielone królestwo, a niektórzy spośród nich są potężni i zdolni do działania, a także skuteczni, inni zaś będą leniwi i bezczynni, a do tego nie będą ze sobą zgodni tak, jak to Daniel zresztą powiedział … ”. [20]
Po pierwsze, Ireneusz pokazuje, że ‘dziesięć rogów’ oraz ‘dziesięć palców u stóp’, oznaczają to samo. To znaczy, odnoszą się do dziesięciu władców, którzy będą rządzić – jak sam to napisał – nad ‘obecnie panującym królestwem’, czyli Cesarstwem Rzymskim.
Patrząc z perspektywy historii na to, w jaki sposób Ireneusz interpretował proroctwa Daniela oraz Jana, widzimy że zamiast podziału imperium rzymskiego na dziesięć królestw, nastąpił raczej jego zanik. Jednakże to nie unieważnia tego proroctwa, ani nie zaprzecza jego wypełnieniu w przyszłości, jak to pokażemy dalej.
Co ciekawe, posąg ze snu Nabuchodonozora, który proroczo przepowiadał sukcesję ziemskich imperiów do powrotu Jezusa, wskazywał na dwie fazy ostatniego imperium. [21]
Przypomnijmy, że poszczególne elementy tego posągu reprezentowały następujące imperia: głowa ze złota – Babilon (606 – 539 p.n.e.); piersi i jego ramiona ze srebra – Persję (539 – 332 p.n.e.); brzuch i biodra z miedzi – Grecję (332 – 68 p.n.e.); oraz golenie z żelaza – Rzym (68 p.n.e. – ?). Jednakże był jeszcze element tego posągu, a mianowicie stopy, które były po części z żelaza, po części z gliny. To, że były one z żelaza, wskazuje na ich łączność z poprzednim elementem, natomiast glina wskazuje na coś dodatkowego.
Mówiąc inaczej, golenie z żelaza oraz stopy z żelaza i gliny, były proroczą zapowiedzią dwóch faz ostatniego imperium.
W podobny sposób jest to przedstawione w proroctwie Daniela o czterech zwierzętach. Tutaj również jest mowa o czterech imperiach, które miały panować na ziemi do powrotu Jezusa. I tak, w tym proroctwie, zwierzę podobne do lwa to Babilon; zwierzą podobne do niedźwiedzia to Persja; zwierzę podobne do pantery to Grecja; i ostatnie zwierzę, które miało żelazne zęby, to Rzym. O tym ostatnim zwierzęciu jest powiedziane również to, że miało ona dziesięć rogów.
O tych właśnie dziesięciu rogach apostoł Jan mówi, że „jeszcze nie objęli królestwa, lecz obejmą władzę, jako królowie na jedną godzinę wraz ze zwierzęciem”, ale przy tym dodaje również to, że „będą oni walczyć z Barankiem” (Obj 17:12; 14).
Widzimy z tego, że czas ponawiania tych dziesięciu rogów był przepowiedziany na dni końca, to znaczy na dni, w których pojawi się Antychryst.
W oby tych proroctwach Daniela – o posąg ze snu Nabuchodonozora oraz czterech zwierzętach – widzimy zapowiedź dwóch faz ostatniego imperium, z których pierwsza miała swoje wypełnienie w starożytnym Cesarstwie Rzymskim, a druga nadal odnosi się do przyszłości. Druga faza została zapowiedziana na czasy panowania Antychrysta.
I chociaż Ireneusz nie przewidział zaniku imperium rzymskiego, to miał rację, co do tego, że w dniach końca, musi ono przybrać formę dziesięciu królestw. Starożytne Cesarstwo Rzymskie musi odrodzi się pod panowaniem dziesięciu króli. [22]
Apostoł Jan, w przywoływanym tutaj fragmencie z Księgi Objawienia, pisząc o ‘dziesięciu rogach’, które są reprezentowane również jako ‘dziesięć palców u stóp’, powiada że oddadzą one swoją władzę Antychrystowi (Obj 17:13). Oznacza to, że Antychryst obejmie władzę nad terytorium dawnego Cesarstwa Rzymskiego.
9. Rządy Antychrysta to będzie czas prześladowań wierzących
Jedną z rzeczy, którą nietrudno zauważyć czytając dzieło Ireneusza jest to, że była mu obca idea pochwycenia kościoła przez wielkim uciskiem.
Nauczanie o tym, że chrześcijanie nie będą cierpieć prześladowań dni końca, gdyż zostaną ‘potajemnie’ lub ‘sekretnie’ zabrani przez Jezusa przed pojawieniem się Antychrysta, nie było znane we wczesnym kościele.
W rzeczywistości, takie nauczanie pojawiło się dopiero w XIX wieku, za pośrednictwem jednego z inicjatorów ruchu braci plymuckich J. N. Darby’ego. [23]
Ireneusz wielokrotnie w tekście mówi o prześladowaniu wierzących w dniach końca przez Antychrysta. [24]
W jednych z miejsc, omawiając to, czego doświadczyli Ananiasz, Azariasz i Miszael, którzy nie pokłonili się przed posągiem wzniesionym przez króla Nabuchodonozora, przez co zostali oni wrzuceni do ognistego pieca (Dan 3), Ireneusz pisze: „i tak przez to, co ich spotkało, proroczo zapowiedziane zostały prześladowania sprawiedliwych, które rozgorzeją na koniec w przyszłości”. [25]
10. Ireneusz o liczbie 666
Pisząc o liczbie zwierzęcia, Ireneusz podkreśla to, że wynosi ona 666: „Skoro zatem tak się rzeczy mają i we wszystkich starożytnych i zatwierdzonych, i najdawniejszych rękopisach liczba ta została umieszczona, i dają jej świadectwo ci, którzy widzieli Jana twarzą w twarz, a rozsądek nas poucza, że liczba imienia bestii według greckiego sposobu zapisywania liczb za pomocą liter, które w niej są zawarte, wynosić będzie sześćset i sześćdziesiąt, i sześć, to znaczy, że liczba dziesiątek równa się liczbie setek, a liczba setek równa jest liczbie jednostek.” [26]
Z teksu Ireneusza dowiadujemy się, że już w jego czasach istniała kontrowersja odnośnie prawidłowego zapisu tej liczby, i że drugim istniejącym wariantem było 616.
Ireneusz jest przekonany, co do tego, że liczbą zwierzęcia jest 666, a 616 jest wynikiem błędów kopistów.
Ireneusz podaje trzy przykłady tego, jakie imię może skrywać się za liczbą 666. Jednym z nich jest EUANTHAS, drugim TEITAN, a trzecim LATEINOS, które oznacza ‘Latynowie’, czyli tych, którzy w tamtym czasie panowali nad światem.
Jednakże z tego względu, że wiele imion można podstawić pod liczbę 666, według Ireneusza, bezpieczniejszą rzeczą jest oczekiwać na wypełnienie się proroctwa o dziesięciu rogach i małym rogu, aniżeli domyślać się i odgadywać jakieś imiona.
Pisze on: „Ci natomiast, którzy znają właściwą liczbę, objawioną w Piśmie Świętym, czyli sześćset sześćdziesiąt sześć, najpierw niech spodziewają się podziału królestwa na dziesięć części, następnie zaś, gdy owi królowie już będą panować i zaczną usprawniać system swych rządów oraz utwierdzać swą władzę, niespodziewanie pojawi się królestwo, które zastraszy i zagarnie dla siebie wspomniane królestwa, a mając imię zawierające wspomnianą już liczbę, da się poznać jako ohyda spustoszenia.” [27]
Oprócz tego, co zostało powiedziane Ireneusz dodaje kilka interesujących faktów odnośnie liczby 666.
Według Ireneusza „liczba sześć bowiem, którą każda cyfra oznacza, wskazuje na pozbieranie w jedno wszelkiego tego odstępstwa, które miało miejsce na początku, poprzez czasy pośrednie, aż po sam koniec”.
I tak, występowanie liczby sześć widzi on w dniach Noego, kiedy to Bóg zgładził ziemię potopem z powodu nikczemności rodzaju ludzkiego. Ireneusz pisze, że wydarzyło się to, gdy Noe miał 600 lat.
Podobnie posąg wzniesiony przez Nabuchodonozora, o którym już wspominaliśmy, a który jest obrazem posągu zwierzęcia z Księgi Objawienia, „miał sześćdziesiąt łokci wysokości, szerokość zaś jego wynosiła sześć łokci”.
W oryginale wygląda to w ten sposób: ‘אַמִּ֣ין שִׁתִּ֔ין פְּתָיֵ֖הּ אַמִּ֣ין שִׁ֑ת’. Aramejskie שִׁתִּ֔ין (szitin) odpowiada hebrajskiemu שִׁשִּׁים (sziszim) i oznacza sześćdziesiąt. [28] Co jest ciekawe, w języku hebrajskim sześćdziesiąt, to w rzeczywistości sześć w licznie mnogiej. Biorąc to wszystko pod uwagę, w posągu Nabuchodonozora można dostrzec niejako trzy szóstki, tzn. dwie wyznaczające jego wysokość i jedna jego szerokość.
Ireneusz dodaje: „Cały więc ten posąg był zapowiedzią przyjścia tego, który zarządzi, aby tylko jemu samemu ludzie oddawali wszelką cześć. Tak więc sześćset lat Noego, za czasów którego miał miejsce potop z powodu odstępstwa oraz liczba łokci owego posągu, z powodu którego sprawiedliwi zostali wrzuceni do ognistego pieca, oznacza liczbę imienia tego, w którym zebrane zostanie w jedno sześć tysięcy lat wszelkiego odstępstwa i niesprawiedliwości, i fałszywego proroctwa, i podstępu, z powodu których nadejdzie potop ognia.” [29]
Inne interesujące fakty
– Pochodzenie Ewangelii
Wyjaśniając to, w jaki sposób otrzymaliśmy Ewangelie, Ireneusz pisze: „Tak więc Mateusz wydał spisaną przez siebie Ewangelię we własnym języku Hebrajczyków, podczas gdy Piotr i Paweł głosili Ewangelię w Rzymie, kładąc tam podwaliny pod Kościół. Wkrótce zaś po ich odejściu również Marek, uczeń i komentator Piotra to, co przez Piotra zostało ogłoszone, przekazał nam na piśmie. Łukasz zaś, nieodstępny towarzysz Pawła, zawarł w księdze przepowiadaną przezeń Ewangelię. Później też i Jan, uczeń Pański, ten, który spoczywał na Jego piersi, wydał Ewangelię, zamieszkawszy w Efezie, w Azji. [30]
Z tego, po pierwsze dowiadujemy się o tym, że Ewangelia Mateusza w oryginale była spisana w języku hebrajskim.
Po drugie, dowiadujemy się tego, że Ewangelia Marka, w rzeczywistości pochodzi od Piotra, pomimo tego, że spisał ją Marek.
Po trzecie, dowiadujemy się, że na Ewangelię Łukasza miał przemożny wpływ apostoł Paweł, któremu Łukasz towarzyszył w wielu jego misjach.
O Janie Ireneusz pisze nie tylko to, że jest autorem ostatniej Ewangelii, ale również to, że zamieszkał w Efezie, gdzie też najprawdopodobniej umarł.
– Czas powstania Księgi Objawienia
Pisząc o czasie, w którym apostoł Jan spisał Księgę Objawienia, stwierdza on, że miało to miejsce „niemalże w obecnym naszym wieku, pod koniec panowania Domicjana”. [31]
– O Polikarpie
O Polikarpie, który był nauczycielem Ireneusza, pisze on: „Polikarp zaś nie sam jeden został pouczony przez Apostołów, ale nawrócił się wraz z wieloma innymi dzięki tym, którzy widzieli naszego Pana; został on też przez Apostołów ustanowiony biskupem w Azji, w Kościele, który znajduje się w Smyrnie, a my mieliśmy okazję widzieć go we wczesnych latach naszego życia, dożył on bowiem sędziwego wieku i jako człowiek bardzo stary opuścił ten świat, ponosząc godne czci i chwalebne męczeństwo.” [32]
– O powstaniu Septuaginty
Septuaginta to pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego i aramejskiego na grekę. Ireneusz o okolicznościach jej powstania pisze: „Zanim bowiem Rzymianie ustanowili swoje imperium, gdy nad Azją panowali jeszcze Macedończycy, Ptolemeusz, syn Lagusa, pragnąc przyozdobić założoną przez siebie bibliotekę w Aleksandrii dziełami wszystkich co bardziej sławnych ludzi, poprosił mieszkańców Jerozolimy, aby przełożyli na język grecki swoje Pisma. Oni zaś, będąc w tamtych czasach poddanymi Macedonii, wysłali do Ptolemeusza siedemdziesięciu takich, którzy doskonale znali Pisma i swobodnie posługiwali się obydwoma językami, aby wykonali to, co on postanowił.” [33]
Nazwa ‘Septuaginta’ pochodzi z języka łacińskiego i dosłownie tłumaczona oznacza ‘siedemdziesiąt’, czyli tyle, ile liczba jej tłumaczy.
Władca na prośbę którego dokonano tego przekładu to Ptolemeusz II Filadelfos, który panował nad Egiptem w latach 283–246 p.n.e.
* * *
Na tym kończę ten artykuł zatytułowany „Ireneusz z Lyonu o Antychryście i królestwie Antychrysta”.
Wszystkich zainteresowanych zgłębieniem myśli Ireneusza oraz problemów oraz wierzeń wczesnego kościoła odsyłam do książki „Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses”.
Literatura
Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, Wydawnictwo Bernardinum, 2018
Przypisy
[1] Encyclopaedia Britannica
[2] Apostoł Jan, poza Księgą Objawienia, jest autorem Ewangelii św. Jana, oraz trzech Listów św. Jana.
[3] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 483, par. 1
[4] Zauważmy, że tylko dwóch ludzi w Biblii jest nazwanych ‘synem zatracenia’. Pierwszym z nich był Judasz (Jan 17:12), a drugim jest Antychryst (2 Tes 2:3). I tak jak w Judasza ‘wstąpił szatan’ (Łuk 22:3), co oznacza, że został on opętany przez szatana, tak samo będzie z Antychrystem.
[5] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 484, par. 2
[6] Tamże, s. 497, par. 4. Inne miejsce to s. 485, par. 4.
[7] Bezwątpienia to, co uczynił Hadrian, było ohydą spustoszenia, o której wzmianka pojawiła się w cytowanym wcześniej fragmencie z Ewangelii Mateusza 24:15. Jednakże nie tyle było to wypełnieniem słów Jezusa, co bardziej obrazem tego, co będzie mieć miejsce w dniach końca. To, co uczynił Hadrian zostanie w dużej mierze powtórzone przez Antychrysta.
[8] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 486, par. 4
[9] Tamże, s. 486, par. 4
[10] Więcej na ten temat można dowiedzieć się w tym artykule: Proroctwo Daniela o Siedemdziesięciu Tygodniach
[11] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 485, par. 4
[12] Musimy tutaj rozumieć to, że Biblia nie przedstawia Izraela czy Żydów, jako współpracownika Antychrysta, lecz jako jego pierwszą ofiarę. Antychryst oszuka Izrael, po czym będzie starał się ich wymordować. Jest o tym mowa w wielu miejscach, np. w Księdze Zachariasza 12-14 lub w Księdze Objawienia 12.
[13] Z punktu widzenia chrześcijańskiej teologii terminy ‘Bóg’ i ‘Chrystus’ nie są wzajemnie wykluczające się. Ponieważ jak wierzymy Jezus, który jest Chrystusem, czyli Mesjaszem, jest zarazem Bogiem.
[14] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 491, par. 2
[15] Tamże, s. 485, par. 4
[16] Tamże, s. 484, par. 3
[17] Potwierdzenie tego znajduje się w następnym punkcie.
[18] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 492, par. 3
[19] Zob. Obj. 12
[20] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 487, par. 1
[21] Księga Daniela 2
[22] Mówiąc o odrodzeniu imperium rzymskiego, musimy pamiętać o tym, że nie było to imperium europejskie, jak na przykład Unia Europejska. Było to imperium leżące wokół Morza Śródziemnego, obejmujące część Europy, ale również Afrykę Północną i Azję Zachodnią.
[23] Zainteresowanych tym tematem odsyłam do naszego artykułu: W czym tkwi problem z pretrybulacjonizmem?
[24] Zob. s. 486, par. 4; s. 487, par. 1; s. 493, par. 4; s. 494, par. 2.
[25] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 494, par. 2
[26] Tamże, s. 495, par. 1
[27] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 496, par. 2
[28] W Księdze Daniela rozdziały 1–6, są napisane głównie w języku aramejskim, a rozdziały 7–12 głównie po hebrajsku.
[29] Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, s. 494, par. 2
[30] Tamże, s. 204, par. 1
[31] Tamże, s. 497, par. 3
[32] Tamże, s. 207, par. 4
[33] Tamże, s. 278, par. 2.
* Obrazek: Saint Irénée ; Vitraux de Lucien Bégule (1901) ; źródło Wikimedia Commons
Opracował: Artur Pluta
(Data publikacji: 17.02.2021)