Żydowska Pascha, czyli dzień ukrzyżowania Jezusa

Co roku Żydzi w Izraelu, oraz na całym świecie, świętują Pesach, czyli Święto Paschy. Gdy Żydzi zasiadają do stołów, aby świętować Paschę, większość chrześcijan nie ma pojęcia o tym, że jest to również dzień ukrzyżowania Jezusa.

Według Nowego Testamentu Jezus został ukrzyżowany dnia 14 nisan, czyli w dniu żydowskiej Paschy. Dla przykładu w Ewangelii Jana jest napisane, że „był to Dzień Przygotowania Paschy”, tuż przed ‘bardzo uroczystym szabatem’, czyli pierwszym dniem Święta Przaśników (Jan 19:31).

Co więcej, Jezus nie tylko umarł w dniu Paschy, ale umarł dokładnie w czasie, gdy w Świątyni rozpoczęto składanie ofiar na Paschę.

W Ewangelia Łukasza 23 jest napisane, że:

(44) Była wówczas mniej więcej dwunasta w południe. Aż do piętnastej całą ziemię ogarniał mrok (45) ze względu na zaćmione słońce. Zasłona przybytku rozdarła się na dwoje, (46) a Jezus donośnie zawołał: Ojcze, w Twoje ręce składam mego ducha. Po tych słowach wydał ostatnie tchnienie.  (Łuk 23:44-46) [1]

Tego samego wieczoru, po zachodzie słońca, czyli już z początkiem 15 nisan, gdy żydowskie rodziny zasiadły, aby spożyć wieczerzę paschalną – tak samo, jak to czynią dzisiaj – ciało Jezusa leżało w grobie. [2]

Większość chrześcijan nie rozumie tego, gdyż kościół już we wczesnych wiekach chrześcijaństwa porzucił Paschę i zastąpił ją nowym świętem. Tym nowym świętem jest Niedziela Wielkanocna, nazywana także Świętem Zmartwychwstania.

W roku 325 w czasie Soboru nicejskiego zdecydowano, że Wielkanoc ma być świętowana w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni Księżyca, po równonocy wiosennej, lecz nie może przypadać na żydowskie święto Paschy.

W ten sposób rozeszły się drogi pomiędzy Paschą i Wielkanocą, a chrześcijanie zostali ‘zmuszeni’ do świętowania śmierci i zmartwychwstania Jezusa w innych dniach, niż te historyczne.

 

Dlaczego kościół rozdzielił Paschę od Wielkanocy?

Jak już to było wspomniane, zgodnie z kalendarzem żydowskim i przekazami Ewangelii, Jezus został ukrzyżowany 14 nisan i zmartwychwstał w niedzielę, trzy dni po 14 nisan. Wiemy ze źródeł historycznych, że właśnie w tych dniach świętowały, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, między innymi, kościoły w Azji Mniejszej (tj. w azjatyckiej części współczesnej Turcji). [3] Tę praktykę kościoły te przyjęły za apostołem Pawłem, który założył wiele z nich, oraz apostołem Janem, który ostatnie lata swojego życia spędził w Azji Mniejszej.

Zwolenników świętowania śmierci i zmartwychwstania Jezusa w dniu żydowskiej Paschy zaczęto nazywać kwartodecymanami, od łac. quartus decimus („czternasty”).

Praktyka kościołów na Zachodzie była inna. Święto zmartwychwstania Jezusa obchodzono w pierwszą niedzielę po żydowskim święcie Paschy, natomiast pamiątkę Jego śmierci czczono w piątek przed tą niedzielą. Zwyczaj świętowania Wielkanocy w niedzielę utrwalił się w Rzymie już za biskupa Sykstusa (ok. 116-126).

Wiemy o tym, że w 155 roku Polikarp, biskup Smyrny, udał się do biskupa Rzymu, Aniceta, w celu porozumienia się, co do jednego terminu Paschy. [4] Do porozumienia jednakże nie doszło.

Problem ten odżył znowu w 180 roku, za biskupa Rzymu Wiktora, który groził zerwaniem stosunków z kościołami, które nie będą przestrzegać święcenia Wielkanocy w terminie przestrzeganym na Zachodzie. Pomimo tego nakazu, kościoły Azji Mniejszej trzymały się nadal świętowania śmierci i zmartwychwstania Jezusa w czasie żydowskiej Paschy.

Jednym z najzacieklejszych przeciwników Wiktora był Polikrates, biskup Efezu (ok. 130-196), który był znany Polikarpowi oraz Ireneuszowi z Lyonu.

Pisze o tym wszystkim Euzebiusz z Cezarei w jego Historii kościelnej. Oto niektóre z fragmentów:

„(1) Rozgorzał wówczas spór o sprawę niemałego znaczenia. Mianowicie Kościoły całej Azji w oparciu o bardzo starą tradycję uważały, że święto Wielkanocy należy obchodzić czternastego dnia księżyca, kiedy to Żydzi mieli obowiązek ofiarowania baranka, i że w każdym razie tego dnia, bez względu na to, jaki by to był dzień tygodnia, należy zakończyć post. Tymczasem wszystkie inne Kościoły na świecie nie trzymały się tej zasady, ale na podstawie tradycji apostolskiej, która do dzisiaj nie straciła swojej mocy, zachowywały zwyczaj, że nie godzi się kończyć postów żadnego innego dnia, jak tylko w dniu Zmartwychwstania naszego Zbawiciela. (2) W sprawie tej odbywały się synody i zgromadzenia biskupów [5], którzy wszyscy jednomyślnie listami do wiernych całego świata ogłosili kościelną zasadę, że tajemnicy Zmartwychwstania Pańskiego nie należy świętować żadnego innego dnia, jak tylko w niedzielę i że tylko tego dnia wolno kończyć posty paschalne.” [6]

 

Euzebiusz kontynuuje na temat sprzeciwu kościołów z Azji Mniejszej:

„(1) Biskupom azjatyckim, którzy podtrzymywali twierdzenie, że należy strzec pierwotnego zwyczaju przejętego z dawnych czasów, przewodził Polikrates. W liście napisanym do Wiktora i Kościoła rzymskiego w następujących słowach osobiście przedstawił przejętą przez siebie tradycję: (2) „My tego dnia nie świętujemy lekkomyślnie, nic nie dodajemy i nic nie ujmujemy. Bowiem w Azji zaszły wielkie gwiazdy, które wzejdą w dniu przyjścia Pana, kiedy z niebios przyjdzie w chwale i wskrzesi wszystkich świętych: Filipa, jednego z dwunastu apostołów, który spoczywa w Hierapolis, i dwie jego córki, które zestarzały się w dziewictwie; jest jeszcze jedna jego córka, która żyła pełna Ducha Świętego, a leży w Efezie. (3) Jest jeszcze i Jan, który spoczywał na piersi Pana, a który jako kapłan nosił diadem, męczennik i nauczyciel, spoczywa on w Efezie. [7] (4) Jeszcze i Polikarp w Smyrnie, biskup i męczennik, i Traseas, biskup i męczennik z Eumenei, który spoczywa w Smyrnie. (5) A czy trzeba jeszcze wymieniać Sagarisa, biskupa i męczennika, który spoczywa w Laodycei, albo Papiriosa, błogosławionego, i Melitona, kastrata, który całe życie był pełen Ducha Świętego, a który leży w Sardes, czekając nawiedzenia z niebios, kiedy to powstanie z martwych? (6) Ci wszyscy zgodnie z Ewangelią w świętowaniu Wielkanocy przestrzegali zasady czternastego dnia i w niczym od tego nie odstąpili, lecz trzymali się reguły wiary. Tak i ja, Polikrates, najmniejszy spośród was wszystkich, idę za tradycją swoich krewnych, a niektórych z nich jestem także następcą. Bowiem siedmiu moich krewnych było biskupami, a ja jestem ósmy, i zawsze moi krewni świętowali tego dnia, kiedy lud wstrzymywał się od zakwasu. (7) Zatem ja, Bracia, który żyję w Panu sześćdziesiąt pięć lat i który spotykałem się z braćmi z całego świata, i który dokładnie wczytałem się w Pismo Święte, nie boję się żadnych pogróżek, bowiem więksi ode mnie powiedzieli: «Bardziej należy być posłusznym Bogu niż ludziom»”. [8]

Głównym argumentem Polikratesa za świętowaniem pamiątki śmierci i zmartwychwstania Jezusa w czasie żydowskiej Paschy było to, że taka data wynika z Ewangelii i tak właśnie czynili apostołowie. Tą tradycję również przekazał kościołom w Azji Mniejszej apostoł Jan.

 

Cały ten spór trwał jeszcze ponad wiek, aż do I soboru w Nicei w 325 roku. [9]

Euzebiusz z Cezarei w dziele „Życie Konstantyna” opisuje te wydarzenia w następujący sposób:

W dawniejszym jeszcze czasie powstała inna niż te najcięższa choroba i przez długi czas dotykała Kościół, mianowicie brak zgody co do terminu zbawczego święta Wielkanocy. Ponieważ gdy jedni utrzymywali, że trzeba iść za zwyczajem Żydów, drudzy twierdzili, że musi być zachowywana dokładna pora i właściwy czas i że nie należy podążać za autorytetem tych, którzy błądzą i są dalecy od łaski Ewangelii. A zatem gdy we wszystkich miejscach lud już od dawna był z tego powodu podzielony i święte praktyki naszej religii były pomieszane (jako że różnica w odniesieniu do czasu obchodzenia jednego i tego samego święta powodowała największą niezgodę pomiędzy tymi, którzy je zachowywali, przez to, że gdy jedni ćwiczyli się przez posty i umartwienia, drudzy czas wolny poświęcali na świąteczny odpoczynek), nie było nikogo, kto potrafiłby wynaleźć lekarstwo na zło, skoro pomiędzy spierającymi się po obu stronach trwał konflikt równie wielkiej wagi. Jedynie dla Boga Wszechmogącego łatwym zadaniem byłoby uleczenie tej choroby, a Konstantyn wydawał się być jedynym na ziemi, który mógłby stać się jego sługą dla wykonania tego dobrego dzieła.” [10]

 

Według Euzebiusza, w odpowiedzi na ten problem Cesarz Konstantym podjął decyzję o zwołaniu soboru powszechnego i rozesłał listy do biskupów ze wszystkich prowincji Imperium.

Rzekomo na soborze tym zapadła jednomyślna decyzja odnośnie świętowania Wielkanocy, i wszyscy zgodzili się obchodzić to święto w tym samym czasie, co kościół Rzymski. Oczywiście nie może być mowy o innym rezultacie, gdy obrady odbywają się ‘pod mieczem Cesarza’.

Po zakończeniu soboru Konstantyn napisał list, który został rozesłany po kościołach Imperium. Euzebiusz przedstawia to w następujący sposób:

Na tym zgromadzeniu miała także miejsce dyskusja o terminie najświętszej Wielkanocy i wspólną decyzją postanowiono, że jest właściwe, aby to święto zachowywane było przez wszystkich i we wszystkich miejscach jednego dnia. Cóż może być dla nas piękniejszego i bardziej podniosłego aniżeli to, że święto, z którego czerpiemy nadzieję nieśmiertelności, zachowywane będzie niezawodnie i bezbłędnie przez wszystkich według jednego porządku oraz według oczywistego i jednoznacznego systemu. I przede wszystkim wydawało się rzeczą niegodną, że w obchodzeniu tej najświętszej uroczystości mamy iść za praktyką Żydów. Ci splamili swoje ręce potwornym grzechem i jako skalani rozlewem krwi zasłużenie dotknięci są ślepotą duszy. Wolno nam bowiem, jeżeli odrzucimy ich zwyczaj, zgodnie z porządkiem słuszniejszym przedłużyć na przyszłe wieki zachowywanie tego porządku, który zachowywaliśmy od samego dnia Męki aż do czasu obecnego. Nie miejmy więc nic wspólnego z najbardziej znienawidzonym tłumem Żydów. Od naszego Zbawiciela otrzymaliśmy inną drogę. Dla naszej najświętszej religii otwarty jest szlak prawowity i słuszny. Bracia najdrożsi, trzymajmy się go zgodnie i oderwijmy się od uczestniczenia w ich niegodziwości.” [11]

To, że Sobór w Nicei w rzeczywistości nie rozwiązał całkowicie problemu widzimy, m. in., w pismach Jana Chryzostoma (347 – 407), który był prezbiterem w Antiochii, a później arcybiskupem Konstantynopola.

W Antiochii nadal było wielu chrześcijan, którzy kontynuowali zachowywanie świąt żydowskich po soborze nicejskim. [12]

W zachowanym zbiorze homilii Jana Chryzostoma, wygłoszonych do współczesnych mu wierzących w kościele w Antiochii, wielokrotnie powtarza się zarzut, wobec tych których nazywa on judaizantami, że świętują według kalendarza żydowskiego, a zwłaszcza obchodzą dzień żydowskiej Paschy. [13]

Główną troską Jana Chryzostoma była obawa, że ta niezgoda rozbija jedność w kościele:

Mówię o pokoju, który dzisiaj wielu zakłóca; przede wszystkim ci, dla których ważniejsze jest wspólne z Żydami świętowanie. To oni uważają [Żydów] za nauczycieli godniejszych wiary niż nasi duchowi Ojcowie, a Mękę Pańską chcą poznać u morderców Chrystusa. (…) Skoro nadszedł stan doskonały, nie trzymajmy się tego, co było, nie zajmujmy się czasem, dniami i latami, lecz idźmy wszędzie za Kościołem, a miłość i pokój przedkładajmy ponad wszystkie sprawy. Nawet gdyby Kościół się mylił, to korzyść płynąca z przestrzegania wyznaczonych terminów nie byłaby dość duża, by wynagrodzić szkodę wynikającą ze schizmy.” [14]

W trzeciej mowie, zatytułowanej „Przeciwko Żydom i trąbom w ich Święto Paschy”, którą Jan Chryzostom wygłosił w Wielkim Kościele w Antiochii, pisze on:

Ponownie ci nędzni i żałośni Żydzi, przygotowują się do poszczenia. Znów konieczne jest chronienie trzody Chrystusa. Pasterze, gdy nie zagraża im dzika zwierzyna, kładą się pod dębem lub sosną, grają na fujarce i pozwalają kozom i owcom paść się swobodnie. Jednak, gdy spostrzegą, że zbliżają się wilki, natychmiast, porzuciwszy fujarkę, biorą w rękę procę, uzbrajają się w kije i kamienie; głośno krzycząc, stają przed trzodą, by donośnym głosem odpędzić dziką zwierzynę. My także zbieraliśmy się w minionych dniach i jakby siedząc pośród łąk, objaśnialiśmy Pismo, pozostawiając na boku broń polemiki, ponieważ nikt nam nie zagrażał. Jednak, gdy dzisiaj Żydzi, okrutniejsi niż wszystkie wilki, przygotowują się do otoczenia naszych owiec, koniecznością staje się atak i walka, tak aby żadne z nas nie stało się łupem bestii.[15]

 

Z przytaczanych tutaj źródeł historycznych widzimy, że dwoma głównymi przyczynami porzucenia Paschy przez kościół, były: (1) oddalenie się kościoła od jego żydowskich korzeni, oraz (2) rosnąca niechęć do Żydów.

Z biblijnej perspektywy kościół narodził się w dniu Pięćdziesiątnicy. Termin ‘Pięćdziesiątnica’ pochodzi od greckiego słowa Πεντηκοστή (Pentēkostē), które oznacza „pięćdziesiąty”. Według Dziejów Apostolskich dokładnie pięćdziesiąt dni po zmartwychwstaniu Jezusa, w dniu żydowskiego święta Szawuot (Święta Tygodni), miało miejsce zesłanie Ducha Świętego (Dz. 2:1-13). To od tego momentu możemy mówić o początkach kościoła, który miał obejmować zarówno Żydów i pogan.

Jednakże w swoich początkach kościół składał się w całości z Żydów i był ulokowany w Jerozolimie.

W wyniku późniejszych prześladowaniach, które wybuchły w Jerozolimie „wszyscy, z wyjątkiem apostołów, rozproszyli się po okręgach wiejskich Judei i Samarii” (Dz. 8:1). Niektórzy z wierzących w Jezusa dotarli aż do Fenicji (współczesny Liban), na Cypr i do Antiochii (Dz. 11.19). To prawdopodobnie w Antiochii Syryjskiej (obecnie Antakya w Turcji) powstał pierwszy żydowsko-pogański kościół. I to też w Antiochii po raz pierwszy nazwano wierzących w Jezusa Χριστιανούς (Christianous), czyli chrześcijanami. [16]

Z Antiochii apostoł Paweł wyruszy na swoją pierwszą misję do Azji Mniejszej. W ten sposób kościół, który był w całości żydowski w czasie swoich narodzin, zaczął przyjmować w swoje szeregi coraz więcej pogan.

Na samym początku to kościół w Jerozolimie, któremu przewodził apostoł Piotr, a później Jakub, jeden z braci Jezusa, sprawował duchowy autorytet nad resztą kościołów. [17]

Wszystko się zmieniło po tym, gdy w 70 roku Jerozolima została kompletnie zniszczona przez Rzymian, łącznie ze Świątynią.

Po drugim powstaniu Żydów, tzw. powstaniu Bar-Kochby z lat 132–135 n.e., Rzymianie praktycznie pozbyli się Żydów nie tylko z Jerozolimy, ale i całej Judei.

Ówczesny cesarz rzymski Hadrian, chcąc wymazać jakiekolwiek wspomnienie o Judei lub starożytnym Izraelu, usunął ‘żydowskie nazwy’ z mapy świata i zastąpił je nazwą Syria Palaestina, co oznacza ‘Palestyńska Syria’.

Ta niechęć do Żydów, która powstała na płaszczyźnie politycznej, wśliznęła się kościoła. Już na początku II wieku kościół stał się antyżydowski. [18]

Dlatego też w cytowanych tutaj tekstach powtarzały się nawoływania do tego, aby nie mieć nic wspólnego z Żydami oraz oskarżania Żydów o zabójstwo Jezusa. [19]

 

Konsekwencje rozdzielenia Paschy i Wielkanocy

Aby lepiej zrozumieć to, jaką stratę poniósł kościół w wyniku rozdzielenia Paschy i Wielkanocy, potrzebujemy cofnąć się do samego początku, czyli do dnia ustanowienia tego święta.

 

Ustanowienie Święta Paschy

W podstawowym znaczeniu żydowskie święto Paschy upamiętnia wyjście narodu żydowskiego z Egiptu. Ustanowienie tego święta jest opisane w Księdze Wyjścia 12.

12.1 Wówczas PAN skierował do Mojżesza i Aarona w ziemi egipskiej te słowa: 12.2 Ten miesiąc będzie dla was głównym wśród miesięcy, będzie pierwszym miesiącem roku. 12.3 Powiedzcie całemu zgromadzeniu Izraela: W dziesiątym dniu tego miesiąca weźmie sobie każdy, stosownie do swej przynależności rodowej, jednego baranka na rodzinę. […] 12.5 Wasz baranek ma być bez skazy. Powinien być jednorocznym samcem. Wybierzecie go spośród baranków lub spośród koziołków. 12.6 Będziecie go strzec do czternastego dnia tego miesiąca, a w tym dniu, wieczorem, w całym zgromadzeniu Izraela, baranek każdej rodziny zostanie zabity. Jego krwią pomaże się następnie oba odrzwia i nadproże w domach, w których będzie on spożywany. […] 12.8 Jego mięso trzeba spożyć tej nocy. Należy je upiec na ogniu. Razem z mięsem należy spożywać przaśniki wraz z gorzkimi ziołami. […] 12.12 Tej nocy bowiem przejdę przez ziemię egipską i uderzę wszystko, co jest pierworodne, od człowieka po bydło. Dokonam też sądu nad wszystkimi bóstwami Egiptu — Ja, PAN. 12.13 A ta krew będzie znakiem na domach, w których będziecie przebywać. Gdy zobaczę tę krew, ominę was i nie dotknie was ta niszczycielska plaga, którą uderzę ziemię egipską. […] 12.18 W pierwszym miesiącu, w czternastym dniu tego miesiąca, wieczorem, będziecie jedli przaśniki. Podobnie będzie aż do dwudziestego pierwszego dnia tego miesiąca, do wieczora. 12.19 Przez siedem dni nie będzie zakwasu w waszych domach, bo każdy, kto by jadł to, co zakwaszone, zostanie usunięty ze zgromadzenia Izraela, zarówno cudzoziemiec, jak i tubylec. […] 12.25 Przestrzegajcie też tego obrzędu po swoim wejściu do ziemi, którą da wam PAN zgodnie ze swą obietnicą. 12.26 Gdy wówczas zapytają was dzieci: Co oznacza ten obrzęd? — 12.27 odpowiecie: Składamy ofiarę paschalną dla PANA. Wspominamy w ten sposób, jak w Egipcie omijał On domy synów Izraela, kiedy to Egipt dotykał plagą, a nasze domy chronił. Po tych słowach lud złożył głęboki pokłon. (Wyjś 12:1-3, 5-6, 8, 12-13, 18-19, 25-27; podkreślenia dodane)

Według tego testu, Bóg nakazał Izraelitom, aby każda rodzina złożyła w ofierze baranka, o zmierzchu 14 nisan (wer. 6).

Tej samej nocy, czyli wraz z początkiem 15 nisan, Izraelici mieli zjeść baranka z przaśnym chlebem i gorzkimi ziołami (wer. 8). Dodatkowo, używając krwi baranka, mieli oni pomazać odrzwia i nadproże w swoich domach. Krew ta miała być znakiem, na widok którego Bóg miał ich ‘ominąć’, zsyłając dziesiątą plagę tylko na Egipcjan (wer. 13). Od tego słowa ominął פָּ֠סַח (pasah), pochodzi nazwa tego święta, czyli פֶּ֨סַח (Pesah), co z kolei zostało przetłumaczone na język grecki, jako Πάσχα (Pascha).

W Piśmie Świętym 14 nisan i 15 nisan są traktowane jako dwa odrębne święta. Z początkiem 15 nisan rozpoczynało się Święto Przaśników, zwane również Świętem Macy (hebr. Chag ha-macot).

Święto Przaśników, podczas którego Żydzi musieli spożywać wyłącznie przaśny chleb, miało trwać przez siedem dni.

Rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma świętami jest wyraźnie przedstawione w Księdze Kapłańskiej 23:

23.5 W pierwszym miesiącu, czternastego dnia tego miesiąca, pod wieczór, będzie Pascha dla PANA. 23.6 A w piętnastym dniu tego miesiąca będzie Święto Przaśników dla PANA. Przez siedem dni będziecie jedli przaśniki. (Kapł 23:5-7; podkreślenie dodane)

Z czasem te dwa święta ‘zlały się’ w jedno i na przestrzeni wieków cały ten cykl świąteczny zaczął być nazywany Paschą.

 

Księga Wyjścia 12 nakazywała Izraelitom obchodzenie tego święta co roku, poprzez składanie ofiary z baranka w ciągu dnia, a następnie spożywanie jej po zachodzie słońca.

Po tym, gdy Izraelici osiedlili się na ziemi, która stała się Izraelem, i zbudowali świątynię w Jerozolimie, pierwotna ofiara opisana w Księgi Wyjścia 12 zmieniła się dramatycznie.

Pascha stała się jednym z trzech żydowskich świąt pielgrzymkowych, oprócz Szawuot (Święta Tygodni, Pięćdziesiątnicy) i Sukkot (Święta Szałasów).

Na święto Paschy Izraelici mieli udać się do Jerozolimy, aby złożyć ofiarę z baranka paschalnego w Świątyni, po południu 14 dnia miesiąca nisan. Potem, gdy zaszło słońce, mieli spożyć ją podczas wieczerzy paschalnej, czyli wraz z rozpoczęciem Święta Przaśników, 15 dnia miesiąca nisan.

Ten sposób obchodzenia Paschy jest opisany w 2 Księdze Kronik, za dni króla Hiskiasza (2 Kron 30) oraz króla Jozjasza (2 Kron 35). Przytoczmy tutaj fragment z opisu obchodzenia Paschy za panowania króla Jozjasza.

35.1 Jozjasz urządził w Jerozolimie Paschę na cześć PANA. Baranka paschalnego zabili w czternastym dniu pierwszego miesiąca. […] 35.11 Lewici zabijali baranki paschalne, przekazywali kapłanom ich krew do pokropienia ołtarza i usuwali z zabitych zwierząt skórę. 35.12 Następnie odkładali części przeznaczone na ofiary całopalne i przekazywali je oddziałom, to jest rodom ojców, usługującym ludowi, tak by zostały złożone PANU zgodnie z wytycznymi zwoju Mojżesza — i podobnie czyniono z bydłem. 35.13 Następnie gotowali baranki paschalne w ogniu, zgodnie z przepisem, a inne poświęcone dary gotowali w kotłach, w garnkach i misach, po czym sprawnie roznosili całemu ludowi. 35.14 W końcu Lewici przygotowali posiłek dla siebie i dla kapłanów. Kapłani bowiem, synowie Aarona, składali ofiary całopalne oraz tłuszcz do późnego wieczora, dlatego Lewici przygotowali posiłek zarówno dla siebie, jak i dla kapłanów, synów Aarona. […] 35.17 Obecni tam zatem Izraelici obchodzili w tym czasie Paschę oraz Święto Przaśników przez siedem dni. (2 Kron 35:1, 11-14, 17)

 

Jeszcze raz wszystko uległo zmianie po tym, gdy Świątynia w Jerozolimie została zburzona w 70 roku i składnie ofiar z jagniąt na Paschę stało się niemożliwe.

W ten sposób wieczerza paschalna, obchodzona z początkiem dnia 15 nisan, stała się głównym punktem tego święta. Wraz z upływem czasu wokół wieczerzy paschalnej nagromadziło się szereg zwyczajów zapisanych w literaturze rabinicznej, związku z czym nazwano to Seder, czyli ‘porządek’.

Nie będą wchodził w szczegóły tego, jak Żydzi obchodzą Paschę współcześnie, gdyż wychodzi to poza temat tego artykułu. To, co nas interesuje, to Pascha za dni Jezusa.

 

Ostatni tydzień życia Jezusa

Postaram się teraz odtworzyć ostatni tydzień życia Jezusa, według przekazów zawartych w Ewangeliach.

 

8 nisan

W Ewangelii Jana czytamy o tym, że „na sześć dni przed Paschą Jezus przyszedł do Betanii” (Jan 12.1), czyli było to w dniu 8 nisan.

Betania znajdowała się na południowo-wschodnim zboczu Góry Oliwnej, mniej więcej 3 km od Jerozolimy.

Do Betanii Jezus przyszedł z Jerycha, przebywając pieszo drogę około 22 km.

Z Ewangelii Mateusza 21:17 możemy wyciągnąć wniosek, że Jezus nocował w Betanii przez większość tego tygodnia, i stamtąd chodził do Jerozolimy.

 

10 nisan

Tego dnia, według Ewangelii Mateusza 21 i Łukasza 19, Jezus na osiołku wjechał do Jerozolimy, wypełniając w ten sposób proroctwa Zachariasza 9:9.

Jadąc drogą z Góry Oliwnej w kierunku Świątyni, na spotkanie Jezusa wyszło mnóstwo ludzi, z których wielu „rozpościerało na drodze swoje szaty, inni obcinali gałązki drzew i również rozkładali na drodze” (Mat 21:8). Co więcej, wołali oni „Hosanna Synowi Dawida! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imieniu Pana. Hosanna na wysokościach!” (Mat 21:9).

Łukasz pisze o tym, że gdy faryzeusze usłyszeli, że Jezus jest witany jako Mesjasz, zwrócili się do Jezusa tymi słowy „Nauczycielu, każ zamilknąć swoim uczniom” (Łuk 19.39). Na co Jezus odpowiedział: „Mówię wam, że jeśli oni zamilkną, będą krzyczeć kamienie” (Łuk 19.40). [20]

W tym jedynym dniu, Jezus nie protestował, gdy tłumy próbowały obwołać go Mesjaszem. 10 nisan tego roku, był dniem, który zapowiedział prorok Daniel, jako dzień w którym Mesjasz objawi się Izraelowi. [21] Pomimo euforii towarzyszącej części ludności zgromadzonej w Jerozolimie, liderzy żydowskiego narody, ich kapłani oraz nauczyciele Tory, nie mieli zrozumienia odnośnie tego dnia.

Dlatego też Jezus zbliżając się do Jerozolimy zapłakał nad miastem: „O, miasto, gdybyś i ty w tym dniu poznało drogę, która prowadzi do pokoju. Lecz jest ona teraz zakryta przed tobą. Bo oto nadejdą dni, w których twoi wrogowie usypią wokół ciebie wał, otoczą cię, uderzą zewsząd, powalą wraz z twoimi mieszkańcami i nie pozostawią w tobie kamienia na kamieniu, ponieważ zabrakło ci rozpoznania czasu Bożych odwiedzin u ciebie.” (Łuk 19: 42-44; podkreślenie dodane)

Jednakże 10 nisan był ważny z jeszcze jednego powodu. 10 nisan był dniem, w którym baranki paschalne były przedstawiane kapłanom do oględzin. W ten sam sposób Jezus pojawił się w Jerozolimie cztery dni przed Paschą, aby być sprawdzanym i testowanym, jako prawdziwy Baranek Paschalny, w którym nie było żadnej wady ani skazy.

 

14 nisan

Wraz z początkiem 14 nisan, Jezus zasiadł ze swoimi uczniami do Ostatniej Wieczerzy: „A z nastaniem wieczoru zajął wraz z Dwunastoma miejsce przy stole.” (Mat 26.20)

Jeszcze tej samej nocy zostanie on aresztowany. Po aresztowaniu „zaprowadzili Go do arcykapłana Kajfasza” (Mat 26.57).

Następnie „Wczesnym rankiem wszyscy arcykapłani i starsi ludu zdecydowali, że zgładzą Jezusa. Związali Go więc, odprowadzili i przekazali namiestnikowi Piłatowi.” (Mat 27.1-2)

Jak wiemy Piłat, chociaż niechętnie, to mimo wszystko podtrzymał decyzję arcykapłanów i starszych Żydowskim, i wydał wyrok śmieci na Jezusa.

Tym samym, poprowadzono Jezusa na miejsce stracenia:

27.33 Po przybyciu na miejsce zwane Golgotą, czyli Miejscem Czaszki, (…) 27.35 Tam Go ukrzyżowali. Potem rozdzielili między siebie Jego szaty, rzucając o nie losy, 27.36 a następnie usiedli i pilnowali Go. 27.37 Umieścili też nad Jego głową tabliczkę z wypisanym powodem Jego ukrzyżowania: To jest Jezus, król Żydów. (Mat 27.33, 35-37)

To wszystko miało miejsce w dniu Paschy, czyli 14 nisan.

 

Jan dodaje tutaj interesujące szczegóły:

19.31 W związku z tym, że był to Dzień Przygotowania Paschy i chodziło o to, aby ciała nie pozostały przez szabat na krzyżu — dzień tego szabatu był bowiem bardzo uroczysty — Żydzi prosili Piłata, aby skazańcom połamano podudzia i usunięto ich ciała. 19.32 Przyszli więc żołnierze i złamali podudzia pierwszemu oraz drugiemu ukrzyżowanemu wraz z Nim. 19.33 Gdy jednak podeszli do Jezusa i zobaczyli, że już umarł, nie złamali Jego podudzi, 19.34 za to jeden z żołnierzy przebił włócznią Jego bok i natychmiast wypłynęła krew i woda. (…) 19.36 To bowiem, co się stało, było wypełnieniem Pisma: ‘Kość Jego nie będzie złamana’, 19.37 oraz słów innego fragmentu: ‘Będą patrzeć na tego, którego przebili’. (Jan 19:31-34, 36-37)

Zauważmy że, gdy żołnierze przyszli, aby połamać nogi skazanych, nie uczynili tego w przypadku Jezusa. W ten sposób nieświadomie przyczynili się do tego, aby Słowo Boże zostało wypełnione.

Byl to jeden z wymogów odnośnie ofiary paschalnej, opisany w Księdze Wyjścia 12:46, gdzie jest powiedziane: „ani kości z niej nie złamiecie” (Wyj 12:46).

Ten drugi fragment cytowany przez Jana pochodzi z Księgi Zachariasza 12.10, gdzie jest mowa o nawróceniu Izraela w dniu powrotu Pana.

 

Szczegóły śmierci Jezusa są opisane w Ewangelii Mateusza w następujący sposób:

27.45 Dochodziła dwunasta w południe. Zapadła ciemność i do piętnastej całą ziemię spowijał mrok. 27.46 Około piętnastej Jezus donośnie zawołał: ‘Eli, Eli, lema sabachtani!’ Co znaczy: ‘Boże mój, Boże mój, dlaczego Mnie opuściłeś?’ (…) 27.50 Jezus zaś znów donośnie zawołał i oddał ducha. (Mat 27:45-46, 50)

Jak widzimy z przekazu Mateusza, który jest identyczny do przekazu powstałych Ewangelii, Jezus umarł około godziny 15.00, czyli w czasie, gdy w Świątyni rozpoczęto składanie ofiar na Paschę.

Jezus musiał umrzeć dokładnie w tym dniu, oraz o tym czasie, aby ‘wypełnić’ to święto, jako „Baranek Boży, który gładzi grzech świata” (Jan 1:29).

 

Święto Paschy jest rozumiane przez Żydów, jako święto ustanowione przez Boga dla upamiętnienia wyzwolenia narodu żydowskiego z niewoli egipskiej i utworzenia z nich ludu Bożego. To jest prawdą, jednakże to tylko część znaczenia tego święta.

Jak już o tym mówiliśmy, centralnym wydarzeniem podczas pierwszej Paschy (Wyj 12:3-5) było zabicie przez każdą żydowską rodzinę baranka bez skazy.

Kiedy Jan Chrzciciel zobaczył Jezusa, przychodzącego do niego nad rzeką Jordan, nazwał go on właśnie ‘Barankiem Bożym’ (Jan 1:29). Podobnie, później, apostoł Paweł napisze w 1 Liście do Koryntian, że „Chrystus – nasz Baranek paschalny – został już złożony w ofierze” (1 Kor 5:7).

 

Mówiąc inaczej, w swym głównym znaczeniu, Pascha była proroczym obrazem śmierci Mesjasza, jako prawdziwego Baranka Bożego.

W tym święcie Bóg od samego początku ‘zakodował’ zapowiedź tego, co miało się stać z jego Synem.

Kościół rozdzielając Paschę od Wielkanocy oddzielił wierzących od tej całej tradycji biblijnej oraz pełni zrozumienia tego święta. Dzisiaj katolicy w swoich koszyczkach wielkanocnych mają małe baranki cukrowe. Jednakże większość z nich nie ma prawdziwego poznania, co ten baranek oznacza. Nie mają oni zrozumienia, gdyż kościół rozdzielił Paschę od Wielkanocy.

 

15 nisan

Jednakże to jeszcze nie koniec tej historii. Gdy nastał wieczór po tym dniu, żydowskie rodziny zasiadły, aby spożyć wieczerzę paschalną. Właśnie rozpoczął się 15 nisan, a wraz z nim ‘pierwszy dzień Przaśników’ lub ‘pierwszy dzień Macy’.

Gdy Żydzi rozpoczynali świętowanie Święta Przaśników, podczas którego mogli spożywać wyłącznie przaśny chleb, ciało Jezusa, czyli bezgrzeszny chleb z nieba, leżało w grobie. [22]

Jezus został złożony do grobu właśnie w tym dniu, aby wypełnić również to święto, Święto Przaśników.

 

17 nisan

Co więcej poprzez zmartwychwstanie w niedzielę Jezus wypełnił jeszcze jedno święto, a mianowicie Święto Pierwocin.

W Księdze Kapłańskiej w rozdziale 23, w którym występują przepisy na temat Paschy i Święta Przaśników, w wersetach 9-11 są zawarte informacje o Święcie Pierwocin. Jest tam napisane:

23.9 PAN przemówił do Mojżesza tymi słowy: 23.10 Przekaż synom Izraela: Gdy wejdziecie do ziemi, którą Ja wam daję, i będziecie w niej zbierać plony, to snop z pierwocin waszego żniwa przyniesiecie do kapłana. 23.11 On zakołysze tym snopem przed obliczem PANA, aby zapewnić wam przychylność, a złoży tę ofiarę kołysaną nazajutrz po szabacie. (Kapł 23:9-11)

 

Widzimy z tego, że Święto Pierwocin zawsze miało być obchodzone następnego dnia po pierwszym sobotnim szabacie od Paschy. Czyli, Święto Pierwocin zawsze ma miejsce w niedzielę. W tym konkretnym roku, dokładnie w tym dniu Jezus zmartwychwstał.

W 1 Liście do Koryntian apostoł Paweł pisze: „Tymczasem Chrystus zmartwychwstał i jest pierwszym zwiastunem zmartwychwstania tych, którzy zasnęli” (1 Kor 15.20).

Mówiąc inaczej, Jezus zmartwychwstając w dniu tego święta wypełnij je, stając się pierwocinami przyszłego zmartwychwstania.

 

Wnioski końcowe

Jak starałem się to pokazać, głównymi przyczynami rozdzielenia Paschy od Wielkanocy, było oddalenie się kościoła od jego biblijnych korzeni oraz rosnąca nieprzychylność, żeby nie powiedzieć nienawiść, wobec Żydów.

Tragizm tego, co się stało, tkwi w tym, że czyniąc to kościół pozbawił miliony chrześcijan na przestrzeni wieków, zrozumienia głębi Bożego planu, którego Pascha była obrazem.

Co więcej, kościół czyniąc to, przesunął punkt ciężkości ze śmierci Jezusa, na jego zmartwychwstanie. Obecnie kościoły katolickie, protestanckie, czy prawosławne, właściwie nie obchodzą pamiątki śmierci Jezusa. To, co jest rzeczywiście świętowane to Niedziela Wielkanocna, czyli zmartwychwstanie Jezusa.

Biblia z drugiej strony kładzie nacisk na ofiarę Jezusa przed jego zmartwychwstanie. Dlaczego? Dlatego, że przez tą ofiarę dokonało się zbawienie ludzkości. I nikt nie dostąpi zmartwychwstania (z wyjątkiem zmartwychwstania na sąd), jeżeli najpierw nie umrze (oczywiście duchowo) z Jezusem.

Dlatego też Paweł mówiąc o spożywaniu Wieczerzy Pańskiej, pisze, że „ilekroć spożywacie ten chleb i pijecie z tego kielicha, ogłaszacie śmierć Pana, do czasu Jego przyjścia” (1 Kor 11:26).

Moja osobista opinia jest taka, że jeżeli uważamy się za chrześcijan, to powinniśmy powrócić do biblijnego świętowania Paschy, tak jak robili to apostołowie, a później kościoły Azji Mniejszej w pierwszych wiekach, zanim prymat nad kościołem objął Rzym.

 

PRZYPISY

[1] Pismo Święte w przekładzie Ewangelicznego Instytutu Biblijnego. W innych przekładach są najczęściej podane godziny według rachuby czasu w tamtych dniach, czyli 6 i 9, co w przeliczeniu na nasz czas oznaczałoby 12 i 15.

[2] Doba według kalendarza żydowskiego zaczyna się po zachodzie słońca i trwa do zmierzchu dnia następnego.

[3] Azja Mniejsza była jednym z głównych ośrodków rozwoju chrześcijaństwa. To tutaj odbywał swoje misje ewangelizacyjne apostoł Paweł. Zauważmy, że również listy do siedmiu kościołów, znajdujące się na początku Księgi Objawienia, były adresowane do kościołów Azji Mniejszej (Efez, Smyrna, Pergamon, Tiatyra, Sardes, Filadelfia i Laodycea).

[4] Zob. Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, Księga czwarta, par. 14, s. 245. Uważa się, że Polikarp znał osobiście apostoła Jana, autora Księgi Objawienia. Z kolei Polikarpa znał Ireneusz z Lyonu, autora Adversus Haereses.

[5] W Historii kościelnej Euzebiusza, w przypisie do tego paragrafu, jest wyjaśnione, że chodzi o następujące synody: Rzym (154), Azja Mniejsza (189-199); Rzym (193); Mezopotamia (196); Osroena (196); Pont (197); Lyon (197); Cezarea Palestyńska (198).

[6] Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, Księga piąta, par. 23, s. 363

[7] Polikrates pisze tutaj o apostole Janie.

[8] Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, Księga piąta, par. 24, s. 363-364

[9] Na początku IV wieku Cesarstwo Rzymskie z pogańskiego stało się chrześcijańskie. Konstantyn Wielki był pierwszym cesarzem rzymskim, który przeszedł na chrześcijaństwo i z chrześcijaństwa uczynił religię Imperium. Co więcej, jak widzimy to na przykładzie soboru w Nicei, Konstantyn przejął zwierzchnictwo nad sprawami kościoła.

[10] Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, Księga trzecia, par. 5, s. 171

[11] Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, Księga trzecia, par. 18, s. 178

[12] Również na synodzie w Antiochii w 341 roku, potępiono obyczaj wspólnego z Żydami świętowania Paschy. Postanowiono tam, że wszystkich, którzy „ośmielają się przekraczać dekret wielkiego i świętego Soboru Nicejskiego zgromadzonego w obecności świątobliwego cesarza Konstantyna i traktującego o świętej i zbawczej uroczystości Paschy, należy obłożyć ekskomuniką i wykluczyć z Kościoła, gdyby uparcie sprzeciwiali się owym słusznym postanowieniom. (…) Co się zaś tyczy przełożonych kościelnych – biskupów, prezbiterów lub diakonów, którzy po niniejszym dekrecie, wprowadzając zamęt wśród ludu i niepokój w Kościele, poważyliby się działać na własną rękę i obchodzić Paschę razem z Żydami, święty synod postanowił od tej chwili wykluczyć ich z Kościoła, gdyż nie tylko sami dopuszczają się grzechu, lecz dla wielu są przyczyną zguby i zamętu.” Jan Chryzostom, Mowy przeciwko judaizantom i Żydom, s. 85

[13] Zbiór tych homilii ma tytuł Adversus Judaeos (gr. κατα Ιουδαιων), czyli Przeciwko Żydom.

[14] Jan Chryzostom, Mowy przeciwko judaizantom i Żydom, s. 98-99

[15] Jan Chryzostom, Mowy przeciwko judaizantom i Żydom, s. 101

[16] Zob. Dz. 11:26

[17] Zob. Sobór apostołów w Jerozolimie. Dz. 15:6-21

[18] W tym względzie warto zapoznać się z dziełem Justyna Męczennika, Dialog z Żydem Tryfonem.

[19] Oczywiście wszyscy, którzy oskarżają Żydów o zabójstwo Jezusa, które w rzeczywistości zostało wykonane rękami pogan, nie mają zrozumienia odwiecznego planu Boga. Jezus po to właśnie przyszedł na ten świat, aby umrzeć na krzyżu. Gdyby nie umarł on na krzyżu, nie byłoby zbawienia dla nikogo.

[20] Co jest ciekawe, tymi ‘kamieniami’ jesteśmy my, wierzący w Jezusa z Żydów i pogan, którzy tworzą kościół i którzy rzeczywiście ‘krzyczą’ do dnia dzisiejszego. „Gdy zbliżacie się do Niego, Żywego Kamienia, przez ludzi wprawdzie odrzuconego, lecz przez Boga uznanego za wybrany i kosztowny, wówczas wy sami, jako żywe kamienie, jesteście budowani niczym duchowy dom, by być świętym kapłaństwem i składać duchowe ofiary, miłe Bogu ze względu na Jezusa Chrystusa.” (1 Piotr 2:4-5)

[21] Wyjaśnienie tego proroctwa jest dostępne w tym artykule: Proroctwo Daniela o Siedemdziesięciu Tygodniach

[22] Podczas Ostatniej Wieczerzy Jezus ustanawiając Wieczerzę Pańską wyjaśnia, że chleb jest symbolem jego ciała, a wino symbolem jego krwi, która została wylana dla przebaczenia grzechów (Mat 26.26-28).

 

LITERATURA

Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelna, Wydawnictwo WAM, Źródła Myśli Teologicznej, 2013

Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, Wydawnictwo WAM, Źródła Myśli Teologicznej, 2007

Jan Chryzostom, Mowy przeciwko judaizantom i Żydom. Przeciwko Żydom i Hellenom, Wydawnictwo WAM, Źródła Myśli Teologicznej, 2007

 

* Obrazek: Agnus Dei c. 1635–1640, Francisco de Zurbarán, Prado Museum

Autor: Artur Pluta

6 thoughts on “Żydowska Pascha, czyli dzień ukrzyżowania Jezusa”

  1. Dobry artykuł ! polecam wszystkim którzy chcą głębszego i prawdziwego zrozumienia śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa opartej na Słowie Bożym.

  2. jestem teraz w Grecji – tu jest dzień jak codzień, a wczoraj była niedziela palmowa, w tym samym czasie dziś w Polsce był lany poniedziałek a wczoraj pierwszy dzień świąt wielkanocnych

    Może nie czytałem dokładnie – ale nie widzę w tym artykule odniesień do tego – a właśnie tego oczekiwałem, bo właśnie ta rozbieżność mnie zachęciła do znalezienia tego artykułu.

    Odnoszę wrażenie, że z uporem przedstawiacie rzymski katolicyzm jako “kościół” – a wszak nie jest on reprezentatywny, to tylko niewielka rozłamowa grupa, która jedynie przypadkowo na fali kolonializmu włoskiego, francuskiego, belgijskiego, holenderskiego, portugalskiego i hiszpańskiego została rozpropagowana po całym świecie.

    1. Pisząc o ‘kościele’ mamy na myśli szeroko pojęte chrześcijaństwo, a nie kościół katolicki. Jednakże należy o tym pamiętać, że o odłamie kościoła prawosławnego możemy mówić dopiero gdzieś 1000 lat później od śmierci Jezusa, a protestanckiego ponad 1500 lat od śmierci Jezusa.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *